طی ایام سال، روزها و ساعاتی است که از فضیلت بیشتری نسبت به روزهای دیگر برخوردارند و خداوند آنها را بسیار گرامی داشته است و به‌تعبیر رسول گرامی خدا حضرت محمدبن عبداللّه صلّی اللّه علیه و آله «برای پروردگار شما در روزهای روزگارتان عطایا و بخشش‌هایی است، هوشیار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید؛ اِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها.» شب و روز عرفه از جمله این ایام بافضیلت است. حضرت امام جعفربن محمد الصادق علیه السلام درباره این روز فرمود «آنچه مناسب حال تو باشد از دعاها انتخاب کن و در نیایش و مسئلت بکوش که روز عرفه روز دعا و درخواست است؛ تَخَیَّرْ لِنَفْسِکَ مِنَ الدُّعَاءِ مَا أَحْبَبْتَ وَ اجْتَهِدْ فَإِنَّهُ یَوْمُ دُعَاءٍ وَ مَسْأَلَة.»

شب عرفه:
میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» خود ضمن توصیه‌هایی درباره عرفه می‌نویسد «درباره شب عرفه روایت شده است که دعاى خیر در آن مستجاب است و کسى که در آن به فرمانبردارى خداى متعال مشغول شود پاداش 170 سال را دارد، شب مناجات بوده و کسى که در آن شب توبه کند خداوند او را مى‌بخشد. همچنین مستحب است دعایى که اول آن «اللّهم یا شَاهِدُ کُلِ‏ نَجْوَى‏» است، خوانده شود. از مضامین این مناجات گرانقدر غافل نشو. اگر اهلش باشى علومى در آن وجود دارد که سزاوار است مسلمان تمام عمرش را صرف تحصیل آن کند. با زنده‌دلى و حضور قلب با آن دعا کن نه با غفلت. همچنین زیارت امام حسین علیه السلام در این شب مستحب است.»

زیارت امام حسین علیه السلام در شب عرفه از دیگر توصیه‌های مربوط به آداب شب عرفه است؛ به این صورت که حضرت سیدالشهداء و زمین کربلا را زیارت کند و تا روز عید قربان در آنجا بماند تا از شرّ آن سال محفوظ باشد.»

روز عرفه:
اما درباره روز عرفه اعمال و آدابی ذکر شده است؛ از جمله آنها غسل و زیارت حضرت سیدالشهداء امام حسین است که درباره آن گفته‌اند برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلکه افضل از این است و روایات در کثرت فضیلت زیارت آن حضرت در این روز متواتر است [یعنی از افراد بسیاری نقل شده است] و اگر کسی در این روز توفیق یابد که زیر قبّه مقدّسه آن حضرت باشد، ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست، بلکه بیشتر است.

سومین مورد اینکه پس از نماز عصر، پیش از آنکه مشغول خواندن دعاهای عرفه شود، در زیر آسمان دو رکعت نماز به‌جا آورد و به گناهانش نزد خداوند اعتراف و اقرار کند تا به ثواب عرفات دست یابد و گناهانش آمرزیده شود، آنگاه به اعمال و دعاهای عرفه که از ائمه طاهره علیهم السلام روایت شده است مشغول شود. شیخ کفعمی در کتاب «مصباح» فرموده است: برای کسی که از دعا خواندن ضعف پیدا نکند، روزۀ روز عرفه مستحب است و پیش از زوال [رسیدن آفتاب به وقت شرعی ظهر] غسل استحباب دارد.

در نهایت اینکه میرزا جواد ملکی تبریزی می‌نویسد: «کسى که در چنین زمانى و با این زبان و این گونه به درگاه پروردگارش دعا کند، اما در مسیر وزش نسیم فضل و قبول الهى قرار نگرفته و به خواسته و آرزوى خود نرسیده و علامت پذیرش دعا که همان تغییر حال و تغییر اندیشه‌هایى است که به ذهن او وارد مى‌شود، در خود نبیند، باید به‌خاطر هلاکت قلب و ضعف ایمان بر خود بگرید، زیرا معلوم مى‌شود بنده بیمار و پستى است.»

روز هشتم ذی‌الحجه از جهت تاریخ عاشورا، مصادف با آغاز مرحله دوم حرکت امام حسین علیه‌السلام بود که از مکه به سوی کربلا انجام شد. ماجرا از این قرار است که وقتی امام حسین همراه با کاروانیان از مدینه خروج کردند، در مسیر حرکت خویش به مکه رسیدند. امام حدود چهار ماه در مکه ماند. در این مدت نامه‌های دعوت اهالی کوفه به دست ایشان رسید. ایشان برای اطمینان از محتوای نامه‌ها، مسلم بن عقیل را به سمت کوفه و سلیمان بن رزین را به سمت بصره فرستاد. با وجود احتمال ترور امام حسین در مکه به دست عاملان یزید و نیز دعوت کوفیان و تأیید سفیر امام از درست بودن دعوت کوفیان، امام در هشتم ذی‌الحجه با 82 نفر از کاروانیان راهی کوفه شد. برخی از مورخان و محدثان از جمله شیخ مفید نوشته‌اند امام حسین برای خارج شدن از مکه، حج خود را ناتمام گذاشت و نیت خود را از حج به عمره مفرده برگرداند و از احرام خارج شد. ( اعلام‌الوری، ج1، ص445)

امام حسین قبل از آنکه حرکت خود را آغاز کند،‌ طی خطبه‌ای فرمود «الحمدلله و لا قوة إلا باللَّه و صلى اللَّه على رسوله و سلم‏، مرگ بر گردن آدمی‌زاده، همانند گردنبندى بر گردن دختران جوان مقدر شده است (مرگ همیشه همراه آدمى است) و اشتیاق من به دیدار گذشتگانم (پدر و مادرم و جدّ و برادرم) همانند اشتیاق یعقوب به دیدار یوسف است‏. مرا کشتارگاهى مقرّر است که باید آنجا برسم، گویى مى‌‏بینم پیوندهاى بدن مرا گرگان بیابان‌‏ها از هم جدا مى‏‌کنند در سرزمینى میان نواویس و کربلا تا روده‌‏هاى خالى و انبان‌هاى گرسنه را از پاره‌‏هاى تن من پر کنند، آدمى از سرنوشت ناگزیر است، ما خاندان رسالت به‌رضاى خداوند راضى هستیم و به بلایش شکیبا، و خداوند بهترین پاداش شکیبایان را به ما عطا خواهد فرمود؛ هرگز پاره تن رسول خدا از او جدا نشود و همگى در جایگاه قدس در کنار اویند تا دیده‌‏اش با آنان روشن شود و وعده الهى به آنان تحقّق یابد.» الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ سَلَّمَ خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِیدِ الْفَتَاةِ وَ مَا أَوْلَهَنِی إِلَى أَسْلَافِی اشْتِیَاقَ یَعْقُوبَ إِلَى یُوسُفَوَ خُیِّرَ لِی مَصْرَعٌ أَنَا لَاقِیهِ کَأَنِّی بِأَوْصَالِی تَتَقَطَّعُهَا عَسَلَانُ الْفَلَوَاتِ بَیْنَ النَّوَاوِیسِ وَ کَرْبَلَاءَ فَیَمْلَأْنَ مِنِّی أَکْرَاشاً جُوفاً وَ أَجْرِبَةً سُغْباً لَا مَحِیصَ عَنْ یَوْمٍ خُطَّ بِالْقَلَمِ رِضَى اللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ الْبَیْتِ نَصْبِرُ عَلَى بَلَائِهِ وَ یُوَفِّینَا أَجْرَ الصَّابِرِینَ لَنْ تَشُذَّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص لُحْمَتُهُ وَ هِیَ مَجْمُوعَةٌ لَهُ فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ تَقَرُّ بِهِمْ عَیْنُهُ وَ یُنْجَزُ بِهِمْ وَعْدُه‏. (مثیر الأحزان، ص41)

بعد در عبارتی کلیدی فرمود «مَنْ کانَ باذِلاً فِینا مُهْجَتَهُ وَمُوَطِّناً عَلی لِقاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا فَإِنّی راحِلٌ مُصْبِحَاً إِنْ شاءَ اللهُ تَعالی؛ آگاه باشید، هر یک از شما که حاضر است در راه ما از خون خویش بگذرد و جانش را در راه لقای پروردگار نثار کند، پس آماده حرکت با ما باشد که من فردا صبح حرکت خواهم کرد، ان شاءالله.»

این خطبه حداقل حاوی چند نکته کلیدی است: اولین نکته درباره آگاهی امام از سرنوشت خویش و کاروانیان است،‌ آنجا که فرمود  «مرا کشتارگاهى مقرّر است که باید آنجا برسم.»همچنان که امام بارها بر این مسئله تأکید داشتند، از جمله روایت خود آن حضرت که از رسول الله صلی الله علیه و آله نقل فرمود «یَا حُسَیْنُ، اخْرُجْ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ یَرَاكَ قَتِیلًا» یعنی ای حسین، قیام کن؛ چرا که خداوند می‌خواهد تو را در حالی که کشته شدی، ببیند.» دومین نکته، درباره شرط همراهی با امام حسین و یا شرط ورود به کاروان حسینی است که همان بذل جان در راه عترت است. بر این اساس، ماجرای عاشورا نه صرفاً رویدادی تاریخی بلکه برنامه‌ای از جانب خدا بود که باید در مقطعی از زمان از مجرای امام حسین علیه‌السلام رقم می‌خورد؛ هرچند این قیام الهی، تبعه رفتار منفی امت پس از جریان غدیر بود که سبب فاصله‌گیری مسلمانان از نور ولایت عترت بود و این تاریکی باید به سبب خون سید الشهداء تا حد زیادی زدوده می‌شد.

مسلمانان طی مناسک حج نسبت به معرفت امام مانوری همگانی را برگزار می‌کنند تا با رفتارهای تبعیتی و در قالب کاروان بشری آشنا شوند و در این راستا در عرفات که موسم معرفت است، به شناخت حقیقی نسبت به امام دست یابند.

مراسم قرائت دعای پرفیض عرفه در هیئت‌ها، مساجد و آستان‌های مقدس سراسر کشور با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود.